Publicatie: 29 november 2018
In de tijd dat bij Gemiva-SVG werd nagedacht over hoe een nieuwe dagbesteding voor de 300 cliënten van woon- en leefgemeenschap Swetterhage eruit moest gaan zien, was George de Water (RvB) op vakantie in Maagdenburg in Duitsland. Hij logeerde daar in een hotel in Hundertwasser-stijl. Eigenlijk zodra hij daar de drempel overstapte wist hij: dit is het. Hij kende de kunst en architectuur van Hundertwasser al veel langer, maar zijn verblijf in dit hotel deed hem echt wat. “Jarenlang was de overtuiging dat de omgeving in de gehandicaptenzorg zo prikkelarm mogelijk moet zijn. Nu weet ik dat dit onzin is. Het gaat erom dat er harmonie is en in een gebouw van Hundertwasser is dat meer zo dan in welk ander gebouw ook.” Inmiddels is het ontwerp voor het nieuwe dagbestedingscentrum bijna af. Vanzelfsprekend is de realisatie van een Hundertwasser-gebouw zeker niet, helemaal niet dit gebouw voor Swetterhage. Het bijzondere verhaal hierover leest u hier (en bijzonder is misschien nog wel een understatement).
Het verhaal is (meer dan) bijzonder om meer redenen dan wij hier op kunnen schrijven. Zo is Hundertwasser bijvoorbeeld al 18 jaar dood. Hoe realiseer je een ontwerp van iemand die 18 jaar geleden overleden is?
De groep mensen waarvoor het gebouw gebouwd wordt is ook bijzonder, want in Swetterhage wonen en werken mensen met een verstandelijke beperking.
En dan de architectuur! Friedensreich Hundertwasser (1928-2000) was een Oostenrijkse kunstenaar en de door hem ontworpen gebouwen zijn sprookjesachtig, met volle kleuren, veel keramiek, ronde vormen en veel natuurlijk groen.
Ook de manier waarop dit project tot stand komt is bijzonder. Het vergt namelijk een behoorlijke investering om dit unieke gebouw daadwerkelijk te realiseren. Daarom startte Gemiva-SVG een sponsorcampagne. Het doel: de benodigde meerkosten van 2 miljoen euro via giften binnenhalen. En dat gaat goed, de teller staat inmiddels op meer dan een half miljoen.
Van eerste idee tot realisatie
Maar terug naar George de Water. George was op vakantie geweest en kwam terug bij Gemiva-SVG met het idee om het nieuwe dagbestedingscentrum te realiseren in Hundertwasser-stijl. Waar begin je dan? Is dat inderdaad een goed idee? Staat iedereen erachter? Wie kan of mag nog Hundertwasser-ontwerpen maken en is dat financieel wel rond te krijgen?
George en zijn collega’s besloten uit te zoeken of een Hundertwasser-gebouw überhaupt mogelijk zou zijn voor Swetterhage. George zocht contact met Wenen, met de stichting die namens Friedensreich Hundertwasser zijn creatieve erfenis beheert en beschermt. Het is bijzonder dat er sinds de dood van Hundertwasser nog steeds Hundertwasser-gebouwen verrijzen. Dat gebeurt via deze stichting, die wordt beheerd door de oud-manager van Hundertwasser, Joram Harel. Hij bepaalt ook dat enkel architect Springmann Architektur Gmbh uit Esslingen am Neckar in Duitsland en maquettebouwer Alfred Schmid uit Wenen de schetsontwerpen die Hundertwasser achterliet mogen uitwerken.
Architect Heinz Springmann vertelt in dit interview hoe hij en Joram Harel na die eerste ontmoeting in Wenen besloten dat het zinvol was voor Springmann om eens in Zoeterwoude te gaan kijken. Zodra Springmann nabij de locatie kwam waar de nieuwe dagbesteding komt, wist hij: dit gaan we doen. Zo adviseerde hij ook aan Harel, die daarop al snel zijn akkoord gaf.
Uit logeren
Een belangrijke barrière was daarmee overwonnen. De stichting die de creatieve erfenis van Hundertwasser beheert en beschermt was akkoord. Boven alles was het echter natuurlijk cruciaal om uit te zoeken wat het effect van deze stijl van architectuur heeft op de cliënten. In Valkenburg staat het tot nu toe nog enige gebouw van Hundertwasser. Gemiva-SVG besloot daar, al voor de gang naar Wenen, met een groep cliënten een midweek te gaan logeren. Het werd een groot succes. Na een dag waren de cliënten volledig gewend en vonden ze het prachtig.
Maar ja, is zo’n logeerpartij representatief? Bestuur en medewerkers van Swetterhage besloten op Swetterhage een ruimte in te richten in Hundertwasser-stijl om te testen of het effect hetzelfde was. Dat bleek al snel zo te zijn. Alhoewel het lastig is om te doorgronden hoe de cliënten zich voelen, zagen de begeleiders aan hun gedrag dat het goed was. Het ontlokte creativiteit en de cliënten werden er blij van. En er zijn natuurlijk ook cliënten die zich wel goed kunnen uitdrukken. Zoals Nicole, inmiddels een ware Hundertwasser ambassadeur. Zij zei onlangs dat als andere cliënten onrustig zijn of boos, ze rustig worden van de kleuren en de sfeer in de ruimte op Swetterhage die is ingericht à la Hundertwasser.
Derde huid
Sandra Larsen vertelt hierover: “Ik snap dat helemaal. Je kan lezen over Hundertwasser wat je wilt en boeken vol plaatjes doorbladeren. Maar pas als je in een gebouw rondloopt snap je wat het met je doet. Het voelt alsof je in een warm bad stapt en dat is niet in woorden of beelden uit te drukken. Tegen iedereen zeg ik nu dus ook: ga erheen, dan snap je het! Hundertwasser zei altijd dat een gebouw moet aanvoelen als je derde huid. Dat is ook echt zo, zo voelt het als je door zo’n gebouw loopt.”
Sandra werd speciaal aangetrokken om via sponsoring de financiering van het Hundertwasser-gebouw rond te krijgen. De meerkosten ten opzichte van een ‘normaal’ dagbestedingsgebouw zijn begroot op 2 miljoen euro. Sandra stelt nu alles in het werk om dat geld binnen te halen. Alleen doet zij dat zeker niet. Iedereen bij Gemiva-SVG helpt mee, ook de cliënten. Ze maken onder meer prachtige kunstwerken waarvan de opbrengst na verkoop ten goede komt aan de nieuwbouw. Over die opgave werd ook een documentaire gemaakt: ‘Hundertwasser in ons Groene Hart’
Elk stukje gebouw is uniek
Sandra had zelf een broer met een beperking. Zo was zij ook al bekend met Gemiva-SVG. Ze was meteen onder de indruk van het idee om het nieuwe dagbestedingscentrum te realiseren in Hundertwasser-stijl. “Het past zo goed bij deze groep bewoners. Ga bijvoorbeeld maar na als je door een gebouw loopt waarin alle gangen en deuren hetzelfde zijn. Voor je het weet ben je compleet verdwaald. Eigenlijk is dat zó onnatuurlijk. In een Hundertwasser-gebouw is geen gang, deur of kozijn hetzelfde. Elk stukje gebouw is uniek. Juist voor de mensen die hier wonen is dat zo fijn, het is zoveel makkelijker om je te oriënteren. Het zijn eigenlijk hele logische gebouwen.”
Buiten naar binnen halen
George vertelt hoe het ontwerpproces vervolgens verliep. Je zou zeggen dat ze, door de bescherming die van de stichting uitgaat, met handen en voeten gebonden zijn aan het ontwerp. Niets blijkt echter minder waar.
“We hebben gigantisch veel invloed op het ontwerp. Dat moet ook wel om een goed functionerend dagbestedingsgebouw te realiseren. Daarom hebben we met architect Heinz Springmann ook eerst de inhoud bepaald. De functies die belangrijk zijn in het gebouw. Dat gebeurde onder meer via workshops met medewerkers. Zij weten immers het beste wat er nodig is. Zo ontstond bijvoorbeeld het idee om een wellness te realiseren. Een plek met een kapper, manicure, schoonheidsspecialiste en meer. Cliënten hadden al vaker aangegeven daar veel behoefte aan te hebben.”
“Het gebouw komt sowieso het best tot zijn recht als er zoveel mogelijk functies in zijn verzameld. Zo is er naast de wellness ook een kinderboerderij en supermarkt. Dat geeft reuring en dat is goed. Om die reden gaan we ook ruimtes verhuren straks in het nieuwe gebouw. Swetterhage is een woongemeenschap waar in principe alle voorzieningen zich bevinden, zodat bewoners het terrein niet af hoeven. Maar het is goed als zij ook in aanraking komen met anderen. Daarom gaan we via het beschikbaar stellen van ruimtes voor bijvoorbeeld vergaderingen de buitenwereld naar binnen halen.”
Alles overboord
Het ontwerp wordt nu technisch uitgewerkt en neemt steeds meer zijn definitieve vorm aan. Met de sponsoring die ook goed op gang komt, komt de realisatie van het nieuwe dagbestedingsgebouw steeds dichterbij. Dan volgt straks de volgende uitdaging in dit hele proces: een aannemer vinden die het kan en wil bouwen.
George: “Het casco is absoluut niet ingewikkeld, want het Hundertwasser-effect zit in de afwerking. Maar die is dan ook meteen totaal anders dan wat we gewend zijn. Geen enkel deel van het tegelwerk gebeurt bijvoorbeeld vanuit de rechte lijn, maar ook ronde vormen zijn nooit écht rond. Zo is dat in de natuur immers ook zelden het geval. Dat betekent dat een tegelzetter alles wat hij ooit leerde overboord moet gooien. Dat is eng en gaat vaak ook niet in één keer goed. We merken dat nu bij de aanleg van het parkeerterrein, dat ook volledig is ontworpen in Hundertwasser-stijl. De eerste keer lukt het nog niet om die rechte lijnen helemaal los te laten, de tweede keer wordt het resultaat te wild en de derde keer gaat het goed. Dan krijgen de mannen die het werk uitvoeren er ook plezier in en begrijpen ze dat ze een kunstwerk aan het maken zijn. Dan voelen ze het aan. Dan ontstaat het Hundertwasser-effect waar mensen zich gelukkiger van gaan voelen.”
Geen project zoals dit
In het voorjaar van 2019 verwacht de Raad van Bestuur van Gemiva-SVG een definitieve GO te geven. We houden u zeker op de hoogte van nieuws over dit bijzondere project. Onze rol bij dit project is dat wij het ontwerp volledig technisch uitwerken, de bouwkosten begroten en de contractvorming verzorgen met de uitvoerende partijen, inclusief de ‘vertaling’ van de Duitse naar Nederlandse regelgeving. Hoe wij dit project beleven vertelt Rico Vermeij hier. Een tipje van de sluier: “Al 25 jaar ben ik betrokken bij projecten in alle vormen en maten, maar nog nooit maakte ik er een mee zoals deze. Hier word ik echt heel blij van.”
