Unieke, sprookjesachtige architectuur

Publicatie: 21 december 2018

Zoeterwoude-Dorp krijgt een echte – en misschien wel de laatste- Hundertwasser

Bomen en planten die uit de gevel groeien en op het dak, veel keramiek in volle kleuren, geen enkel identiek kozijn of detail en een hoge toren met een uivormige bol in bladgoud erop. Het zijn slechts een paar kenmerken van de ontwerpen van kunstenaar Friedensreich Hundertwasser. Google even zijn naam en je begrijpt meteen hoe bijzonder de gebouwen zijn die hij ontwierp. Ze staan over de hele wereld, van Duitsland en Nederland tot Korea en Nieuw-Zeeland. En nu komt er een bij in Zoeterwoude-Dorp. Bijzonder, want Hundertwasser overleed in 2000. Dit zou zelfs wel eens het laatste nieuwe Hundertwasser-gebouw ooit kunnen zijn. Wij spraken met de architect, de opdrachtgever en de bouwadviseur.

Hundertwasser leefde van 1928 tot 2000. Hij was een Oostenrijkse kunstenaar en architect, die vooral bekend is om de door hem ontworpen, kleurrijke gebouwen. Kenmerkend voor zijn architectuur is het vrijwel ontbreken van rechte lijnen, het materiaalgebruik (veel keramiek in harde kleuren) en het gebruik van natuurlijk groen.

George de Water (lid van de Raad van Bestuur van zorggroep Gemiva-SVG) kende de kunst en architectuur van Hundertwasser, maar toen hij tijdens een vakantie in Duitsland ook echt verbleef in een hotel in Hundertwasser-stijl werd hij overdonderd. Het was zo bijzonder! Juist in die tijd werd bij Gemiva-SVG nagedacht over hoe een nieuwe dagbesteding voor de 300 cliënten van woon- en leefgemeenschap Swetterhage eruit moest gaan zien. George wist: dit is het. “Jarenlang was de overtuiging dat de omgeving in de gehandicaptenzorg zo prikkelarm mogelijk moet zijn. Nu weet ik dat dit onzin is. Het gaat erom dat er harmonie is en in een gebouw van Hundertwasser is dat meer zo dan in welk ander gebouw ook.”

Inmiddels is het ontwerp voor het nieuwe dagbestedingscentrum bijna af, maar vanzelfsprekend is de realisatie van een Hundertwasser-gebouw zeker niet, helemaal niet dit gebouw voor Swetterhage.

Hundertwasser is namelijk al 18 jaar dood en hoe realiseer je een ontwerp van iemand die al zo lang geleden overleden is? Bovendien vergt het een behoorlijke investering om dit unieke gebouw daadwerkelijk te realiseren. Daar bovenop is de architectuur van dit gebouw zó complex en zó niet-standaard, een grotere uitdaging kun je je als bouwadviseur en uitvoerende partij niet voorstellen.

Schetsboek met 160 ontwerpen

Eerst maar eens die totstandkoming van het ontwerp. Hundertwasser liet een schetsboek na met daarin 160 ontwerpen voor gebouwen. Dat levenswerk wordt nu beschermd en beheerd door de stichting die Friedensreich Hundertwasser zelf vlak voor zijn dood oprichtte en die wordt geleid door Joram Harel, de man die jarenlang zijn manager was. Deze stichting bepaalt dat op de hele wereld alleen architect Heinz Spingmann nog Hundertwasser-gebouwen mag ontwerpen. De reden: Springmann werkte jarenlang samen met Hundertwasser en “Wat Hundertwasser voelt en wil, dat kun je niet leren door te lezen, dat moet je hebben meegemaakt. Je moet hém meegemaakt hebben. Pas dan kun je het snappen.”

Normaliter bladert Springmann het schetsboek van Hundertwasser door bij een nieuwe Hundertwasser-opdracht. Maar toen hij de eerste keer ging kijken in Zoeterwoude-Dorp wist hij meteen welk ontwerp hier gerealiseerd moest worden. “Toen ik er naartoe reed viel mij het platte landschap op. De weilanden, het water. Ik wist meteen, hier moeten we een beetje de lucht in, glooiing creëren. Ik dacht meteen aan het ontwerp van het Grashugelhaus.”

Onder de indruk

Springmann vertelt dat hij onder de indruk is van Swetterhage, de woon- en leefgemeenschap waar het Hundertwasser-gebouw straks verrijst. “Mijn vrouw werkte jarenlang met verstandelijk gehandicapte kinderen. Thuis hebben wij het veel over haar werk gehad. Nu ik het hier zie, hoe ze met de mensen omgaan en wat ze hen willen bieden, dat is geweldig. Deze mensen hebben er recht op om zo mooi te kunnen leven. Ze zullen zich heel goed gaan voelen in zo’n gebouw. En het landschap past er prachtig bij met zijn groene weiden, waterpartijen en dorpse karakter.”

Hele logische gebouwen

Dat is ook precies de reden dat Gemiva-SVG voor een ontwerp van Hundertwasser koos. Bestuur en medewerkers van Swetterhage lieten de bewoners op verschillende manieren kennismaken met de architectuur van Hundertwasser, om erachter te komen wat het effect op hen was.

Alhoewel het lastig is om te doorgronden hoe de cliënten zich voelen, zagen de begeleiders aan hun gedrag dat het goed was. Het ontlokte creativiteit, de cliënten werden er blij van. Sandra Larsen van Gemiva-SVG: “Het past zo goed bij deze groep bewoners. Ga bijvoorbeeld maar na als je door een gebouw loopt waarin alle gangen en deuren hetzelfde zijn. Voor je het weet ben je compleet verdwaald. Eigenlijk is dat zó onnatuurlijk. In een Hundertwasser-gebouw is geen gang, deur of kozijn hetzelfde. Elk stukje gebouw is uniek. Juist voor de mensen die hier wonen is dat zo fijn, het is zoveel makkelijker om je te oriënteren. Het zijn eigenlijk hele logische gebouwen.”

Uitdaging op uitdaging

Sandra werd door Gemiva-SVG speciaal aangetrokken om via sponsoring de financiering van het Hundertwasser gebouw rond te krijgen. De meerkosten ten opzichte van een ‘normaal’ dagbestedingsgebouw zijn begroot op €2 miljoen. Sandra stelt nu alles in het werk om dat geld binnen te halen.

Dat gaat goed en met de technische uitwerking neemt het ontwerp ook steeds meer zijn definitieve vorm aan. Al is dat, zoals alles bij dit project, een behoorlijke uitdaging. Rico Vermeij van Alphaplan: “Waar we bij andere projecten altijd wel kunnen terugvallen op eerdere ervaringen, is dat bij dit project compleet onmogelijk. Alles, maar dan ook echt alles, is anders dan we gewend zijn. Niets is zoals bij een standaard gebouw.”

“Niets is bijvoorbeeld recht. Geen recht plafond, geen rechte vloer, geen rechte trap, geen recht kozijn. En geen enkele trap of deur is hetzelfde en ook geen enkel kozijn is hetzelfde. Sterker nog: geen enkel hang- en sluitwerk is hetzelfde. Dat is voor ons complex, maar straks voor de uitvoerende partijen ook een prachtige uitdaging en compleet nieuwe ervaring. Het ontwerp bevat bijvoorbeeld veel tegelwerk, maar geen enkele van die tegels is heel. Ze gooien letterlijk de tegels kapot, glazuren het opnieuw en zetten ze dan. Kortom: werken met en aan dit ontwerp vergt een compleet andere manier van denken en doen. Alles waar je voor bent opgeleid moet je aan de kant schuiven.”

Laatste Hundertwasser-gebouw ter wereld?

Bijzonder is dus misschien zelfs wel een understatement bij dit project. Maar dat weerhoudt alle betrokken partijen er niet van om zich 110% in te zetten om dit unieke gebouw te realiseren. Een gebouw dat misschien zelfs wel het laatste nieuwe Hundertwasser-gebouw ter wereld zal zijn…